Çanakkale
15.10.2024
/Foto1_a-Canakkale-Kapak1.JPG)
Asya ve Avrupa'yı birbirine bağlayan ulusal ve uluslararası ulaşımda yerini almış, beş bin yıllık tarihi ile dünya mirası varlıklarını koruyan, tanıtan, turizm ve tarım potansiyelini kullanan, saygın üniversitesi ile teknoparkı ve iki kıtayı birleştiren 1915 Çanakkale Köprüsüyle yakın geleceğin parlayan yıldızı "ÇANAKKALE": Türkiye’nin kuzeybatısında, Trakya’da Gelibolu Yarımadası, Anadolu’da Biga Yarımadası toprakları üzerinde bulunan, 671 kilometre kıyı uzunluğunda sahil şeridine sahip, Anadolu’nun en batı noktası olan Bababurnu ile Türkiye’nin en batı noktası Gökçeada’daki İnce Burun, sınırları içindedir. Çanakkale’nin merkez ilçe dışında 11 ilçesi: Ayvacık, Bayramiç, Biga, Bozcaada, Çan, Eceabat, Ezine, Gelibolu, Gökçeada, Lâpseki ve Yenice’dir. Merkez İlçe’den sonra en büyük ilçesi Biga, en küçük ilçesi ise hiç köyü olmayan Bozcaada'dır. Zengin flora-faunasıyla Kazdağı 1.767 metre ile en yüksek Dağı’dır.
Çanakkale, eski çağlarda Hellespontos (Hellen’in Denizi) ve Dardanelles (Dardanos’un Geçidi) olarak anılan M.Ö. 3000’li yıllarından itibaren yerleşim alanı niteliğini koruya gelmiştir. Eski çağlardan bu yana önemli bir yerleşim merkezi olan Çanakkale; kendi adıyla anılan Boğazı sayesinde Anadolu ile Avrupa ve Akdeniz ile Karadeniz arasındaki bağlantıyı sağlayan iki geçit bölgesinden biri olmuştur.
Çanakkale Boğazı yörede yaşayan topluluklara ekonomik ve askeri avantajlar sağlamış, onlar da uygarlık alanında çağdaşlarını geçmişlerdir. Ancak bu durum, yöreyi çeşitli göç ve hakimiyet hareketlerinin hedefi haline getirmiştir. Homeros’un, “İlyada”sından günümüze kadar ulaşan ve Troya Savaşı olarak adlandırılan savaş bunların en bilinenidir.
Farklı zamanlarda; Lydia Krallığı'ndan Perslere, Makedonya Kralı Büyük İskender’den Romalılara, Bizanslılardan Osmanlı İmparatorluğu’na kadar yerleşmek ya da fetih amacıyla farklı toplulukların bölgeye hâkim olmaları yoğun bir kültür alış-verişi yaşanmasına sebep olmuştur. Yüzyıllar boyu sürmüş olan bu tarihsel ve kültürel devinim, oldukça renkli bir kültür mozaiği ile zengin tarihsel bir derinlik ortaya çıkarmıştır.
Tarihçe
Eski çağlarda Hellespontos ve Dardanel olarak anılan Çanakkale tarihin ilk devirlerinden başlayarak günümüze kadar yerleşim alanı vasfını korumuştur. Erken Bronz Dönemi’nden bu yana önemli bir yerleşim merkezi olan Çanakkale; Çanakkale Boğazı sayesinde Anadolu ile Avrupa ve Akdeniz ile Karadeniz arasındaki bağlantıyı sağlayan geçit bölgesidir. Bu özelliği nedeniyle bölge yörede yaşayan topluluklara ekonomik ve askeri üstünlük sağlamış, onlar da uygarlık alanında çağdaşlarını geçmişlerdir. Ancak bu durum, yöreyi çeşitli göç ve istila hareketlerinin hedefi yapmıştır. Değişik tarihlerde yerleşmek ya da yağmalamak amacıyla bölgeye gelenler olmuş, yoğun bir kültür alışverişi yaşanmıştır. Bu kültürel yoğrulma, yüzyıllar boyu sürmüş, pek çok medeniyet bu topraklarda barınarak, izler bırakmıştır.
Çanakkale’nin en eski katları Eski Tunç çağına kadar inmekte olup, yörenin en eski halkı M.Ö. 4800-4000 tarihleri arasında yaşayan Beşiktepe ve Kumtepe yerleşmelerinden bilinen Kalkolitik Dönemin yerli halkıdır. Kalkolitik dönemin yerli halkını M.Ö. 3600-3650 yılları arasında kurulduğu tahmin edilen Dardonos izlemektedir.
Anadolu’nun kuzeybatısında bulunan Biga Yarımadası’nın eski adı Troas’tır. Troas bölgesi, ismini Hellespontos’un hemen girişinde yer alan Troia kentinden alır. Troia bölgede M.Ö. 3000 yılı başından, M.Ö. 2000 yılı sonlarına kadar kendine özgü kültür yaratmış, bu kültür Batı Anadolu’da oldukça yayılmıştır.
Bölge’de M.Ö. 2000 sonuna kadar yaşam süren kavimlerden biri olan Frigler’in Çanakkale Boğazını aşıp, Kuzeybatı Anadolu’ya girdikleri ve bölgede bir süre kaldıkları sanılmaktadır.
Bölge, M.Ö. 7. yüzyılda Batı Anadolu'da büyük bir güç haline gelen Lydia Krallığı'nın egemenliğine girmiş, M.Ö. 5. yüzyılda Perslerin gelmesiyle, Pers etkisi artmaya başlamış, M.Ö. 386 yılında bölgede kesin olarak Pers egemenliği sağlanmıştır. M.Ö. 334 yılında Makedonya kralı Büyük İskender, Perslere karşı büyük bir hareket başlatmış ve Çanakkale Boğazını geçerek Troas bölgesine gelmiş, Pers ordusunu yenilgiye uğratarak bölgedeki Pers egemenliğine son vermiştir.
M.Ö. 3.yüzyılın başlarında bölge Roma İmparatorluğu’na bırakılmıştır. Uzun yıllar Roma hâkimiyeti altında bölge, Roma ve Bizans dönemlerinde limanlarıyla da önem kazanmıştır.
VII ve VIII. yüzyıllarda bölgeye Türkmen akınları da başlamış, Sultan Melikşah döneminde Selçuklu Bizans çatışmaları çerçevesi içinde Selçuklu emirleri Çanakkale yöresine kadar ulaşmışlar. Anadolu Selçukluların parçalamasından sonra kurulan beyliklerden Karesi Beyliği’nin toprakları da bu yöreye kadar uzanıyordu. 1345 yılında Orhan Gazi, Biga Yarımadasında egemen olan Karesi Beyliğinin yönetimine son vererek topraklarının büyük bir kısmını eline geçirmiş, böylece yörede Osmanlı İmparatorluğu egemenliği başlamıştır.
Anadolu’nun kuzeybatı uç noktasında yer alan Biga ile Gelibolu sancaklarına karşılık gelen Çanakkale ili, stratejik konumu sebebiyle özellikle İstanbul fethi öncesinde Rumeli’ye hareket eden Osmanlı kuvvetleri için bir geçiş güzergâhı olmuştur. Biga ve Gelibolu sancaklarının Marmara denizine bakan kıyıları, Anadolu’yu Rumeli’ye bağlayıp ulaşımı sağlarken, Çanakkale boğazına bakan kıyılarındaki müstahkem mevkileri de İstanbul’a gelen ticari emtiayı kontrol edip gümrük hizmetlerini yerine getirmiştir.
Çanakkale ve çevresi Fatih Sultan Mehmed döneminde daha da önemli bir hale gelmiş, Fatih, İstanbul savunması için Boğazın en dar yerinde Rumeli yakasında Sestos dolaylarında Kilitbahir, Anadolu yakasında Abydos dolaylarında Sultaniye ya da Çanak Kalesi adı ile anılan kaleler yapılmıştır. Stratejik önemi çok fazla olan bir kesimde kurulan bu kaleler etrafında zamanla gelişen bir yerleşme yeri oluşmuştur. Çanak imalat ve ticaretin şöhrete kavuşması sonucunda da Kal’e-i Sultaniyye’ye Çanak-Kal’ası denilmeye başlandı ve zamanla bu isim yerleşerek, sonrada Çanakkale şekline dönüştü. İl, Osmanlılar döneminde özellikle denizcilik konusunda önem kazanmıştır.
Bölgede yapılan savaşların en büyüğü ve en anlamlısı da kuşkusuz 20. yüzyılın başında vuku bulan Çanakkale Savaşları’dır. Türk ve Dünya tarihinde Çanakkale Savaşları olarak bu olay, Birinci Dünya Savaşının önemli bir dönemidir. Osmanlı İmparatorluğu ile İtilaf Devletleri arasında, bölgede yapılan kara ve deniz savaşlarını kapsayan Çanakkale Savaşları, 3 Kasım 1914- 9 Ocak 1916 tarihleri arasında uzun bir zaman sürmüştür. Türk Ordusu Çanakkale’de yarım milyona yakın bir düşman kuvvetine karşı, müttefiki olan Almanya’ya büyük yardımda bulunmuş, 1.Dünya Savaşının kaderini değiştirmiş, Rus Çarlığı’nın çökmesinde önemli bir rol oynadı.
Boğazlar tarihin her döneminde önemini korumuş, 1. Dünya Savaşı’nda bir kez daha gündeme gelmiş ve düşman donanması 18 Mart 1915 tarihinde bozguna uğratılmıştır.
